Η νοοτροπία μας ως αίτιο της κρίσης

Διάβασα πρόσφατα μια συνέντευξη του Στέλιου Ράμφου, τον οποίο παρεμπιπτόντως θεωρώ έναν από τους πιο σοφούς Έλληνες, και μια παράγραφος με έκανε να καταλάβω πολλά πράγματα για το πώς φτάσαμε ως εδώ. Αντιγράφω από το άρθρο, το οποίο αξίζει να διαβάσει κανείς ολόκληρο.

«Εξωτερικά είναι δηµοσιονοµική κρίση, αλλά κατά βάθος πρόκειται για κρίση σχέσεων κοινωνίας - κράτους, ενώ διεθνώς είναι χρηµατοπιστωτικές οι κρίσεις. Από το 1821 η ελληνική κοινωνία δεν έχει οµαλές σχέσεις µε το κράτος. ∆εν αποδεχθήκαµε ποτέ την έννοια του κράτους, είµαστε σταθερά προσηλωµένοι στην οικογένεια, στην εντοπιότητα, στη συντεχνία. Χρησιµοποιήσαµε το κράτος, που είναι ο πολιτικός εγγυητής της κοινωνικής συνοχής και όχι ο µπαµπούλας, µε έναν τρόπο αθέµιτο και παραπλανητικό. Το θέλαµε σαν βιτρίνα για να µας δίνουν δάνεια οι ξένοι, ενώ ταυτόχρονα οι Μαυροµιχαλαίοι έφτιαχναν τελωνεία για να εισπράττουν αυτοί τους φόρους. Οι δεσµοί αίµατος και τόπου είναι για τον Έλληνα πάνω από τους θεσµούς και το κράτος. Αυτή είναι η µόνιµη βάση της κρίσεως στην ελληνική κοινωνία. Εξ ου και ύψιστη έκφραση της αντιθέσεως κράτους - κοινωνίας είναι η φοροδιαφυγή. Είναι βαθύτερες νοοτροπίες που εµποδίζουν την αποδοχή του άγνωστου “άλλου”. Εδώ θα βοηθούσε πολύ µια σωστή παιδεία».

Με τη χαρακτηριστική απλότητα των ανθρώπων που πραγματικά έχουν κάτι να πουν, ο Ράμφος σε μία μόνο παράγραφο περιέγραψε την κοινωνική μας πρακτική εδώ και 190 χρόνια. Το βασικό δομικό στοιχείο της κοινωνίας μας είναι η εξυπηρέτηση των ημετέρων· τα αξιώματα κερδίζονται με υποσχέσεις και διατηρούνται με την τήρησή τους· η διεκδίκηση ενός αξιώματος γίνεται με μόνο σκοπό να προωθηθούν τα δικά μας συμφέροντα. Ειδικά το τελευταίο, μοιάζει ανατριχιαστικά φυσιολογικό. Για να μην ψάξουμε για τις βυζαντινές καταβολές της λέξης "ημέτεροι", η χρήση της οποίας γίνεται με τρόπο απαράλλαχτο σήμερα.

Έτσι, στη συνείδηση των ανθρώπων αυτού του κοινωνικού συνόλου, η φοροδιαφυγή είναι τουλάχιστον θεμιτή αν όχι επιβεβλημένη. Ακόμα και αγνές προθέσεις να έχει ο νομοθέτης, η βαθιά ριζωμένη πεποίθηση στο θυμικό του πολίτη δεν θα τον αφήσει να το δει. Η γνώση του πώς θα έπραττε ο ίδιος κάνει αυτόματη την αναγωγή στο σύνολο, με αποτέλεσμα μια αλυσιδωτή διαδικασία. Τα φόροι πάνε στις τσέπες των λίγων οπότε δεν τους πληρώνω, οι νόμοι εξυπηρετούν αυτούς που τους βάζουν οπότε δεν τους τηρώ, τα περιουσιακά στοιχεία του καθενός είναι προϊόντα ανομίας οπότε θέλω και εγώ!

Όμως, όπως πολύ σωστά τιτλοφορείται το άρθρο, "με τα μυαλά που φτάσαμε στην κρίση δεν μπορούμε να βγούμε από αυτή". Και δυστυχώς αυτά τα μυαλά κουβαλάμε ακόμα, κρίνοντας από τα γεγονότα που συνέβησαν χτες το βράδυ στη ΔΕΘ, με τις 6 -αν δεν κάνω λάθος- διαφορετικές πορείες. Οι οποίες βέβαια, μπορεί να κατέληξαν σε μία αλλά αν το ψάξουμε βαθύτερα θα δούμε ότι ο καθένας ενδιαφέρονταν αποκλειστικά για την πάρτη του, αλλιώς θα μπορούσαν να είναι όλοι μαζί υπό τη σκέπη των αγανακτισμένων -που ποιος δεν είναι. Όλοι όμως θεώρησαν ότι τα δικά τους συμφέροντα πρέπει να προωθηθούν ξεχωριστά, κάνοντας τελικά τους αγανακτισμένους να δείχνουν απλά άστεγοι κάποιας συντεχνίας.

Και αν αυτό είναι υπερβολικό και όντως όλοι θέλουμε ένα κοινωνικό κράτος πρώτα και μετά την προστασία του κλάδου μας, μένει να αιωρείται η απορία για το πού ήταν οι υπόλοιποι πληγέντες της κρίσης. Πού ήταν ας πούμε οι ιδιοκτήτες φορτηγών, που πέρσι τέτοια εποχή είχαν παραλύσει ολόκληρο τον εμπορικό κόσμο της Ελλάδας με το θέμα του ανοίγματος του επαγγέλματός τους; Το ότι έκλεισε το θέμα τους σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσουν να αγωνίζονται; Ή ακόμα πού ήταν οι μηχανικοί και οι όποιοι ελεύθεροι επαγγελματίες πρόκειται να θιγούν στο εγγύς μέλλον; Αν δεν μας πειράξει κάποιος άμεσα, δεν έχουμε κανένα λόγο να διαμαρτυρόμαστε για την κατάσταση;

Οι νοοτροπίες που εμποδίζουν την αποδοχή του άγνωστου "άλλου", θα πρέπει άμεσα και οριστικά να γίνουν παρελθόν. Δεν έχουμε αυτή την παιδεία και θα μας είναι πολύ δύσκολο να την αποκτήσουμε, αλλά πρέπει να βρούμε τον τρόπο ώστε να εξελιχθούμε κοινωνικά και πολιτικά και η Ελλάδα να γίνει πλέον χώρα και όχι πολλά μαζεμένα χωριά.

Υ.Γ. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση που δεν είδα κανέναν να σχολιάζει αυτή την αστειότητα με την πορεία των φιλάθλων του Ηρακλή. Φαίνεται ότι η προστασία των συμφερόντων των όποιων κοινωνικών υποσυνόλων είναι τόσο βαθιά χαραγμένη στο συλλογικό μας ασυνείδητο, που ξεπερνάει την ιεράρχηση σημαντικότητας.

(Δημοσιεύτηκε στο Protagon στις 16/9/2011 με τίτλο "Η νοοτροπία μας ως αίτιο της κρίσης")

Οι αγανακτισμένοι επέστρεψαν, οι στόχοι;

Το Σάββατο που πέρασε οι αγανακτισμένοι έκαναν δυναμικό come back στην πλατεία Συντάγματος, γεγονός που πέρασε στα πολύ ψιλά των ειδήσεων. Από τις λίγες πληροφορίες που βρήκα -κυρίως από το internet- μαζί τους επέστρεψαν και κάποιες ομάδες αντεξουσιαστών μαζί με κάποιες ακροδεξιών οι οποίοι πλακώθηκαν μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να επέμβει η αστυνομία και να διαλυθούν όλοι. Αυτό είναι καλό σημάδι. Το ότι πρέπει να προκληθούν επεισόδια για να πρέπει να επέμβει η αστυνομία, δείχνει ότι έχουν αρχίσει να πετυχαίνουν μέρος του στόχου τους. Ποιος είναι όμως ο απώτερος σκοπός του κινήματος; Ή καλύτερα, υπάρχει απώτερος σκοπός;

Τα γεγονότα μέχρι τώρα δείχνουν ότι δεν υπάρχει. Αλλά και πέρα από τα γεγονότα, ακόμα και οι ίδιοι -τουλάχιστον αυτοί με τους οποίους μίλησα εγώ στις αρχές- παραδέχονταν ότι αυτό που τους βγάζει στο δρόμο δεν είναι άλλο από την ίδια την αγανάκτηση. Λόγος καθόλου ευκαταφρόνητος βέβαια, αλλά όχι αρκετός για μένα, παρότι πήγα μερικές φορές.

Η ένστασή μου από την αρχή ήταν ότι για να βγούμε και να επιμείνουμε δεν αρκεί απλά να μην αντέχουμε άλλο, αλλά και να έχουμε να προτείνουμε κάτι. Όταν διαμαρτύρομαι για μια αδικία που έχω υποστεί, αισιοδοξώ ότι κάποια στιγμή θα πείσω κάποιον να με ρωτήσει τι θέλω και φωνάζω. Σε εκείνο το σημείο θέλω να έχω μια συγκεκριμένη πρόταση για το τι θέλω. Το γεγονός ότι απλά απηύδησα δεν μου αρκεί για να ξεκινήσω διαμαρτυρία. Επίσης είχα επισημάνει τον κίνδυνο του καπελώματος από διάφορες ομάδες, καλοπροαίρετων ή μη, που πιθανών θα είχαν σκεφτεί μια λύση αλλά δεν είχαν βρει τρόπο να την διαδώσουν. Και δυστυχώς το έχω δει να συμβαίνει σε διάφορα εναλλακτικά μέσα που και καλά κόπτονται για την πλήρη και ουσιαστική κάλυψη των γεγονότων, οι οποίοι περνάνε θέσεις εν ονόματι όλων των παρευρισκομένων τύπου "είμαστε εδώ για να σταματήσουμε τα καρτέλ και τα μονοπώλια" ή "όλοι εδώ θέλουμε εφαρμογή άμεσης δημοκρατίας" και διάφορα άλλα. Τονίζω ότι μιλάνε εξ ονόματος όλων.

Το θέμα μου όμως εμένα είναι γιατί δεν υπάρχει συγκεκριμένος στόχος ή πρόταση. Γιατί η γενιά μου -συν πλην 15 χρόνια, από 20 έως 50- δεν έχει τίποτα να προτείνει πάνω στο θέμα που της θάβει το μέλλον και περιορίζεται μόνο στην έκφραση της αγανάκτησης;

Η απάντηση μάλλον κρύβεται στο πρόσφατο παρελθόν μας. Είμαστε η γενιά που, περισσότερο από κάθε άλλη, δήλωνε ανερυθρίαστα απολιτίκ. Είμαστε η γενιά που θεωρούσε απίστευτα βαρετή την ανάγνωση των εφημερίδων, που έχει διαβάσει τη λιγότερη ιστορία, που δεν έχει καμία επαφή με φιλοσοφία και πολιτικές ιδεολογίες, είμαστε η γενιά που δεν ψήφιζε στις εκλογές. Και με το δίκιο μας. Οι εκλογές ποτέ δεν άλλαξαν τίποτα στα χρόνια που ζήσαμε, οι ιδεολογίες είχαν πεθάνει με τελευταία την πιο ρομαντική και καλλιτεχνική, η φιλοσοφία και μαζί της η πολιτική γενικότερα δεν είχε πια αξιόλογους θεράποντες για να μας εμπνεύσουν, την ιστορία είχε φροντίσει το σχολικό μας παρελθόν να μας την κάνει αφόρητη και οι εφημερίδες ήταν όντως βαρετές. Σε τι άλλο παρά απολιτίκ, θα μπορούσαμε να εξελιχθούμε;

Να όμως που ήρθε η στιγμή που βρίσκουμε μπροστά μας όσα δεν είχαμε ποτέ σκεφτεί. Ζούσαμε με την απόλυτη βεβαιότητα ότι δεν θα χρειαστεί να εμπλακούμε σε αγώνες αλλά ακόμα και αν θα χρειάζονταν ποτέ, πιστεύαμε ότι το να φωνάξουμε στο πεζοδρόμιο θα ήταν το μόνο που θα είχαμε να κάνουμε. Έτσι μας είχαν εκπαιδεύσει τα δελτία ειδήσεων με τις κινητοποιήσεις των εκάστοτε απεργών που προέβαλαν. Δεν είχαμε σκεφτεί ποτέ όμως ότι θα έπρεπε να βρούμε μόνοι μας τα συνθήματα, πόσο μάλλον ότι θα έπρεπε να αρθρώσουμε πολιτικό λόγο και να κάνουμε προτάσεις.

Πρέπει λοιπόν οι αγανακτισμένοι να σταματήσουν; Η γνώμη μου είναι πως όχι. Ακόμα και αν δεν έχουν τι να πουν, ακόμα και αν δεν πετύχουν τίποτα, πρέπει να συνεχίσουν μέχρις εσχάτων. Είναι μάλλον απίθανο να πετύχουν τίποτα σοβαρό επί του προκειμένου αλλά είναι η πρώτη τους άσκηση στη δημοκρατία. Η γενιά μου -σαφώς συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό μου μέσα σε ότι έχει να κάνει με ένδεια πολιτικής σκέψης- είναι σαν το μωρό που κάνει τα πρώτα του βήματα. Είναι και ασταθή και χωρίς προορισμό. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να σταματήσει να περπατάει; Αντιθέτως! Πρέπει να συνεχίσουμε, να σπάσουμε τα μούτρα μας και μετά να αναλογιστούμε τι λάθος έχουμε κάνει και να το διορθώσουμε. Είναι η μόνη μας ευκαιρία να αποσυσχετίσουμε τη λέξη "πολιτική" από τη λέξη "κόμματα". Και αν όχι η μόνη, τουλάχιστον η πρώτη. Και ακόμα και αν δεν τα καταφέρουμε -για κάποιους ίσως είναι πολύ αργά- τουλάχιστον η επόμενες γενιές θα έχουν μια υποτυπώδη πεπατημένη για να μην κάνουν το δικό μας λάθος.

Σαφώς και πρέπει να μείνουν στο δρόμο οι αγανακτισμένοι. Απλώς πρέπει γυρνώντας σπίτι να ανοίγουν κανένα βιβλίο και όχι τηλεόραση.

(Δημοσιεύτηκε στο Protagon στις 20/9/2011 με τίτλο ""Αγανακτισμένοι" + στόχοι")

TVholic

Δεν έχω τι να γράψω;

Ή δεν μπορώ να το γράψω;

Νόμιζα ότι συμβαίνει το πρώτο. Αλλά τελικά είναι σίγουρα το δεύτερο. Βλέπεις η οικονομική κρίση μου έπεσε λίγο βαριά και, σε αντίθεση με τους μεγάλους πνευματικούς ανθρώπους παγκοσμίως, εγώ χρειάζομαι ισορροπία για να είμαι παραγωγικός.

Μία φίλη όμως από τα παλιά -δεν ξέρω αν θέλει να την αναφέρω, θα πω μόνο ότι είναι blogοφίλη και ότι τη διάβαζα συχνά- μου έδωσε και θέμα και ώθηση για ένα come back. Και το θέμα, σε πρώτο επίπεδο, είναι η τηλεόραση.

Η τηλεόραση έχει την τιμητική της αυτή την περίοδο. Και σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και γενικώς φαντάζομαι, αφού όποτε έχω βγει από το σπίτι οι δρόμοι είναι τελείως άδειοι. Που να πάει ο κόσμος, αφού κανείς δεν δουλεύει. Μαζί με τις γριές και τις νοικοκυρές λοιπόν, ακόμα ενάμισι εκατομμύριο άνεργοι έχουμε στηθεί μπροστά στο γυάλινο έξω κόσμο μας.

Όχι, δεν θα πέσω στην παγίδα να την πω χαζοκούτι. Χαζοκούτι ήταν κάποτε· που είχαμε ζωή. Τώρα είναι τσάμπα μαστούρα. Σου μουδιάζει τόσο πολύ το μυαλό που δεν έχεις χρόνο να σκεφτείς κανένα πρόβλημα που σε απασχολεί. Θα ήταν η πιο παραγωγική περίοδος για τη διαφημιστική βιομηχανία αν οι αποδέκτες των μηνυμάτων είχαν και λεφτά να αγοράσουν. Εγώ θα επένδυα σε μελλοντικά ανάγκες.

Δεν ξέρω αν έγινε σαφές από τα μέχρι τούδε λεχθέντα, αλλά παλιά ούτε που την άνοιγα. Σε σημείο να μην μπορώ να σταθώ σε συζήτηση ως ο πλέον άσχετος. Οπότε ως παρθένος οργανισμός, φαντάζεστε πόσο πολύ μου έχει νερουλιάσει το μυαλό. Και εντελώς ανέξοδα. Έτσι και καταργηθεί η εισφορά στην ΕΡΤ από το λογαριασμό της ΔΕΗ θα θεωρήσω ότι τους κλέβω.

Έτσι ο καιρός κυλάει πιο υποφερτά. Αφού στείλω όσα βιογραφικά μπορέσω με το που ξυπνήσω -για να είμαι ακόμα απ' τον ύπνο και να μη σκέφτομαι ότι δεν πρόκειται να με πάρουν τηλέφωνο και στεναχωριέμαι- το βλέμμα μένει καρφωμένο σε μια ομίχλη που ματώνει την καρδιά -γεια σου Γιάννη Αγγελάκα. Και στην περίπτωση που με πιάσει η τάση για αναζήτηση, θα ψάξω πότε γυρίστηκε αυτό που βλέπω, πότε γεννήθηκε ο πρωταγωνιστής, ποια σχολή τελείωσε, θα το εντάξω όλο αυτό σε ένα ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και πάει η στιγμή πέρασε. Κάποια στιγμή θα νυστάξω, και αύριο φτου και απ' την αρχή.

Τελικά είμαι άνθρωπος των καταχρήσεων...