Περί εκπαιδευτικού συστήματος

Η πολύ έτοιμη γνώση είναι κατά της εξέλιξης του μυαλού. Αν διαβάσεις χιλιάδες βιβλία και τα μάθεις όλα είσαι έξυπνος; Όχι! Γιατί και τι έγινε αν ξέρεις τριγωνομετρία, φιλοσοφία, αστρονομία, λογοτεχνία, ιατρική, φυσική και δεν ξέρω εγώ τι άλλο. Το θέμα είναι τι τα κάνεις αυτά. Το καλό είναι να σκέφτεσαι. Και μετά να διαβάζεις. Δεν είμαι κατά του διαβάσματος. Το αντίθετο. Αλλά το διάβασμα έπεται της σκέψης. Πρώτα σκέφτεσαι. Ό,τι θες. Μετά το ψάχνεις. Αρχίζεις να διαβάζεις σχετικά με τη σκέψη σου και τα ενδιαφέροντά σου. Και κρίνεις. Συμφωνείς. Διαφωνείς. Κυρίως διαφωνείς. Ο αποτυπωμένος στο χαρτί λόγος έχει μια περίεργη δύναμη να γίνεται πειστικός. Ειδικά όταν προέρχεται από ένα άτομο του οποίου τις απόψεις σέβεσαι. Μα δεν γίνεται να συμφωνείς σε όλα με έναν άνθρωπο. Ούτε καθένας είναι σωστός στα πάντα, όποιος και αν είναι. Ο Ελύτης, ο Παλαμάς, ο Freud, ο Kand, ο Marx δεν μπορεί να τα είπαν όλα σωστά. Ούτε είναι απαραίτητο να έχεις δίκαιο διαφωνώντας. Αλλά είναι ο μόνος τρόπος να οξύνεις την κρίση σου. Και βέβαια να μη φτάνουμε στο άλλο άκρο της διαφωνίας για τη διαφωνία. Γενικά οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι κρίνουν έχουν την τάση (μη πω υπέρταση) να συμφωνούν και να διαφωνούν με στάνταρ πράγματα. Υπάρχουν αυτοί με τους οποίους συμφωνούν και αυτοί με τους οποίους διαφωνούν. Αν αυτοί είναι καλύτεροι η όχι από αυτούς που δεν κρίνουν καθόλου είναι ένα άλλο θέμα το οποίο δεν με απασχολεί εδώ.

Συνοψίζοντας μέχρι εδώ, έχω πει ότι το διάβασμα είναι σημαντικό αλλά από μόνο του δεν αρκεί. Πρέπει να προηγείται η σκέψη και να ακολουθεί η κρίση. Αλλιώς είσαι μια τράπεζα πληροφοριών και σήμερα για αυτό υπάρχει το internet. Γιατί τα λέω τώρα όλα αυτά; Για να καταλήξω στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Το οποίο λειτουργεί ως εξής: Δίνει στα παιδιά μια ύλη, πολύ χρήσιμή μεν, αλλά με τόσο αποκρουστικό τρόπο ώστε στην καλύτερη περίπτωση να τους αφήνει παγερά αδιάφορους, αν δεν τους προκαλεί απέχθεια. Αν, τέλος πάντων, κάτι τους προκαλέσει ενδιαφέρον δεν έχουν καμία ελπίδα να το αφομοιώσουν για να το κρίνουν διότι με τέτοιο όγκο που έχουν να μελετήσουν δεν υπάρχει περίπτωση να τους μείνει λεπτό για κρίση. Άρα μένει μόνο η παπαγαλία. Κρίση και σκέψη είναι λέξεις τελείως άγνωστες για το σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα. Μόνο διάβασμα ζητάνε όλοι. Καθηγητές και γονείς το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι τα παιδιά τους να φέρουν βαθμούς. Το οποίο είναι αποτέλεσμα συσσώρευσης άχρηστων πληροφοριών. Και γιατί άχρηστες; Γιατί μια πληροφορία η οποία δεν θα επεξεργαστεί ποτέ δεν έχει λόγο ύπαρξης. Ένας καλός μέσος όρος απλά θα ανεβάσει τον πήχη για έναν καλύτερο, με σκοπό το Πανεπιστήμιο. Αλήθεια, πόσο παρεξηγημένο ίδρυμα. Όλοι λέγοντας πανεπιστήμιο εννοούν πτυχίο, δηλαδή καλή δουλειά, δηλαδή πολλά φράγκα.

Τίποτα δεν υποτιμώ. Και δουλειά είναι καλή, και τα φράγκα και το πτυχίο σοβαρή υπόθεση. Απλά θα ήθελα λίγο διαφορετικό το πανεπιστήμιο. Πάντα στο μυαλό μου το είχα σαν ένα χώρο εξάσκησης μυαλού. Σαν ένα γυμναστήριο σκέψης. Ένας χώρος απ’ όπου βγαίνοντας είσαι καλύτερος άνθρωπος. Όχι άνθρωπος με πιο πρησμένο εγκέφαλο. Κάποιος απόφοιτος κοινωνιολογίας είχε πει ότι υπήρξαν φοιτητές που μπήκαν δεξιοί και βγήκαν δεξιοί. Καλά, απορεί, δεν πήραν τίποτα εκεί μέσα; Όχι δεν πήραν. Και πως να πάρουν; Δεν είχαν χρόνο. Έπρεπε απλώς να παπαγαλίσουν. Και να προλάβουν. Να πάρουν πτυχίο, να πάνε στρατό, να βρουν δουλειά. Ξαναλέω πως τίποτα δεν υποτιμώ. Απλά δεν είναι μόνο αυτά. Έτσι δεν πας πιο μπροστά τον κόσμο. Έτσι γίνεσαι άλλος ένας.

Τώρα γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Κατά τη γνώμη μου γιατί έτσι θέλει το σύστημα. Το σύστημα δεν χρειάζεται σκεπτόμενους χρειάζεται αποτελεσματικούς και γρήγορους. Προετοιμάζει ανθρώπους που θα αντέχουν μεγάλο φόρτο εργασίας και θα χρειάζονται και μεγάλες δόσεις εκτόνωσης. Θα είναι δηλαδή πολύ καλοί καταναλωτές. Δημιουργεί ψεύτικους στόχους με κενά ανταλλάγματα. Πολύ δουλειά για μεγαλύτερη τηλεόραση, καινούριο αυτοκίνητο και καλύτερο κινητό. Πολύ κούραση για μεγάλη ανάγκη εκτόνωσης. Μια ανάγκη που δεν καλύπτεται με ένα ταβερνάκι με φίλους ή με ένα σινεμά. Θέλει μπουζούκια με άγριο μεθύσι και μεγάλη ζημιά στο λογαριασμό. Και βέβαια άνθρωποι που δεν θα μπορούν να κρίνουν. Η επαχθέστερη μορφή βίας, η οποία ξεκινάει από την παιδεία (ή καλύτερα την μη παιδεία) και στην οποία κανείς δεν αντιδρά. Κάποτε οι αντιφρονούντες έλεγαν "ότι και να μου κάνετε δεν θα μπορέσετε ποτέ να με κάνετε να σταματήσω να σκέφτομαι" ή "φυλακίσατε το μυαλό μου και όχι το πνεύμα μου". Σήμερα δεν υπάρχουν αντιφρονούντες. Μας έχουν κάνει να μη σκεφτόμαστε και να αντιμετωπίζουμε το πνεύμα μας σαν να μην υπάρχει. Ακόμα και οι πιο ψαγμένοι ασχολούνται μόνο με θέματα που φέρνουν στο προσκήνιο οι δημοσιογράφοι. Αν δεν ‘το πουν’ στην τηλεόραση, δεν υπάρχει ως θέμα.

Δεν πιστεύω σε παγκόσμιες συνομωσίες και τέτοια διάφορα αλλά νομίζω ότι αυτό που έχει πετύχει το σημερινό σύστημα δεν το έχει πετύχει ούτε η πιο σκληρή δικτατορία. Γιατί να κάψεις ένα βιβλίο και να το κάνεις και διάσημο; Απλά κάνεις τον κόσμο να μη θέλει να το διαβάσει, να μη ξέρει ότι υπάρχει. Όταν του το δίνεις, και πιθανόν τον εξετάζεις πάνω σε αυτό, τον αναγκάζεις να το παπαγαλίσει. Μετά, αφού τον έχεις μάθει στον πολύ φόρτο, τον βάζεις να δουλεύει και από το πρωί μέχρι το βράδυ και μάλιστα να είναι και ευχαριστημένος με αυτό (έχετε δει αμερικάνο να λέει ότι δεν αγαπάει τη δουλειά του;) και που χρόνος για δύσπεπτα πράγματα (και οι Έλληνες που λένε το ακριβώς αντίθετο για τη δουλειά τους αυτό εννοούν. Με την πρώτη ευκαιρία θα σου πουν ότι χωρίς πολλή δουλειά δεν γίνετε τίποτα, πόσο έχουν κουραστεί αυτοί στη ζωή τους, ότι το διάβασμα και η διανόηση είναι για αυτούς που έχουν λύσει τα προβλήματά τους…). Και μετά σου λέει ελευθερία…

"Καλή η ειρήνη αλλά δεν έχει μεγαλεία". Δεν θυμάμαι ποιος το είχε πει αλλά θα ήθελα να συμπληρώσω ότι όχι μόνο μεγαλεία, αλλά πολλές φορές η ειρήνη δεν έχει τίποτα εποικοδομητικό. Επαναπαυόμαστε στα αγαθά μας και το μόνο που μας νοιάζει είναι να μην τα χάσουμε. Και έχουμε πάρα πολλές δικαιολογίες για να μην αισθανόμαστε άσχημα. Την κούραση, τις ευθύνες, τα παιδιά. Και στις λίγες στιγμές χαλάρωσης το μόνο που αντέχουμε είναι η τηλεόραση. Οι σημερινοί φασίστες δεν χρειάζονται ρουφιάνους για να πατήσουν το κάστρο (κατά τη λαϊκή ρήση). Έχουν από έναν μέσα σε κάθε σπίτι. Δεν λέω ότι η αναταραχή είναι καλύτερη αλλά τελικά το μυαλό είναι ένα όργανο το οποίο ή το χρησιμοποιείς ή το χάνεις. Έτσι, σαν επίλογο θα ήθελα να καταθέσω τη φαντασίωσή μου για το εκπαιδευτικό σύστημα. Λιγότερη ύλη στα σχολεία. Περισσότερη βάση (από την υπάρχουσα, όχι από τα υπόλοιπα) στη γυμναστική, τη μουσική και τα καλλιτεχνικά. Καθηγητές που αγαπούν αυτό που κάνουν και ξέρουν να μεταδίδουν αυτή την αγάπη στα παιδιά. Και μετά το τέλος του λυκείου ένα διετές πρόγραμμα, χωρίς εξετάσεις βέβαια, με τα πιο ενδιαφέροντα μαθήματα από τις πιο βασικές επιστήμες. Από εκεί και πέρα ο καθένας θα μπορούσε να διαλέξει τον κλάδο που τον ενδιαφέρει και να ακολουθήσει ένα δρόμο ο οποίος θα τον κάνει ένα άνθρωπο που θα έχει να πει και να προσφέρει κάτι παραπάνω στην κοινωνία.

Όχι ότι αυτό που λέω είναι απαραίτητα σωστό. Αν ήμουν σίγουρος θα προσπαθούσα να γίνω υπουργός Παιδείας. Μια φαντασίωση είναι. Ούτε πως δεν δημιουργεί και αυτό τα δικά του προβλήματα. Και καθυστέρηση στη σταδιοδρομία έχει και τις αφραγκίες των καημένων των παιδιών παρατείνει και ίσως πολλά άλλα. Αλλά, αν είναι να βγουν καλύτεροι άνθρωποι, δεν αξίζει τον κόπο;